بررسی مورفوکلیمایی فرسایش خندقی در مناطق خشک، مطالعه موردی: استان قم

یکی از انواع فرسایش آبی، فرسایش خندقی است که افزون بر پی آمدهای ناشی از فرسایش، موجب عدم امکان بهره برداری از اراضی به ویژه در اراضی زراعی می شود. این تحقیق با هدف شناسایی مناطق دارای فرسایش خندقی و ویژگی های آن ها در مناطق خشک انجام شد. بدین منظور ابتدا با استفاده از اطلاعات و نقشه های موجود، عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای، مناطق دارای فرسایش خندقی در منطقه خشک و بیابانی قم شناسایی گردید. با استفاده از نقشه طبقه بندی اقلیم به روش دومارتن گسترده، از هر اقلیم، دو منطقه انتخاب گردید. از هر منطقه یک خندق معرف و دو تکرار انتخاب و اندازه گیری ویژگی های شکل شناسی و برداشت نمونه خاک و آزمایشات مربوطه بر روی آن ها اجرا گردید. در نهایت با توجه به ویژگی های مهم در بین خندق های مناطق مختلف از قبیل اقلیم و شکل پلان، اقدام به طبقه بندی مناطق خندقی بر اساس آنالیز خوشه ای و تهیه نقشه رقومی پراکنش آن ها در استان گردید. بر اساس نتایج به دست آمده، شش منطقه دارای فرسایش خندقی با مساحتی بالغ بر 7437.3 هکتار با سه اقلیم مختلف شناسایی گردید که در این میان سه منطقه با اقلیم های خشک بیابانی معتدل (منطقه قشلاق البرز و نیزار) و نیمه خشک گرم (منطقه راهجرد) دارای وسعتی بیش از 500 هکتار بودند. این مناطق که بر اساس آنالیز خوشه ای در دو طبقه قرار می گیرند (یک طبقه در اقلیم خشک بیابانی معتدل و یک طبقه در اقلیم نیمه خشک گرم)، همگی دارای خندق هایی از نوع جانبی بوده که در کنار زهکش طبیعی منطقه تشکیل شده اند و از نظر تکاملی جزء خندق های ناپیوسته شناخته می شوند. بافت خاک سطحی در مناطق خندقی استان معمولاً لومی شنی و بعضاُ لومی و لومی سیلتی بوده و خاک تحتانی نیز عمدتاٌ دارای بافت لومی شنی و لومی سیلتی می باشد. از عوامل عمده مورفوکلیمایی در تشکیل خندق های منطقه خشک و بیابانی قم می توان به حساسیت زیاد اراضی به فرسایش، وقوع سیل و باران های شدید در گذشته و هم چنین وجود املاح زیاد در برخی مناطق  اشاره نمود.